Gysbreght van Aemstel(1637)

Joost van den Vondel (1587-1679)


in première: 3 januari 1638 door de Amsterdamse Schouwburg, te Amsterdam


ensceneringen/producties (zover bekend):

(Amsterdamse Schouwburg, 1638-1665 / 1665-1972 / 1677-1699 / 1700-1772 / 1798-1810 / 1811-1820), (Onbekend, 1658), (Nederduitse Toneelisten, 1785), (Amsterdamsche Toneelisten, 1790), (Nieuw Nationaal Dramatiek Tooneelgezelschap, 1798-1818), (Nationale Bataafsche Tooneellisten, 1801), (De Hollandsche Acteurs en Actrices, 1808), (Zuid-Hollandsche Tooneellisten, 1818), (Gezelschap van de Nederduitsche Schouwburg, Den Haag, 1830), (Vereenigde Artisten van den Stads-Schouwburg, 1873), (K. V. 'Het Nederlandsch Tooneel', 1877), (Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel, 1904 / 1905 / 1917-1921 / 1923 / 1930-1932), (K. V. 'Het Nederlandsch Tooneel', 1877), (Het Gezelschap van 'Het Tooneel', 1912), (Het Schouwtoneel, 1933), (N.V. Amsterdamsche Toneelvereeniging, 1934 / 1937-1938), (N.V. Het Hollandsch Tooneel, 1938), (N.V. Het Nederlandsch Tooneel, 1939-1941), (Gemeentelijk Theaterbedrijf Amsterdam - Afdeeling Tooneel, 1941-1945), (Stichting Amsterdamsch-Rotterdamsch Tooneelgezelschap, 1946-1947), (Stichting Amsterdams Toneelgezelschap, 1949 / 1950-1953), (Nederlandse Comedie, 1958), (Studententoneel en Studentencabaret (co-productie met Utrechts Studententoneel), 1973-1974), (Stichting de Gijsbreght van Aemstel op Nieuwjaarsdag, 1982-1982), (Gezelschap Carel Briels, 1982-1983), (Krochttheater, 1987-1988), (Het Nationale Toneel, 1988-1889), (Theater Nomade, 2002-2004 / 2008-2009), (Theater Instituut Nederland, 2007), (Unieke Zaken, 2008-2009), (De Warme Winkel, Frascati Producties, 2010), (Het Toneel Speelt, 2011-heden)

laatst bekende opvoering: Januari 2014 door Het Toneel Speelt

volledige tekst: klik hier


drukgeschiedenis:

- Eerste uitgave: Willem Jansz. Blaeu, Amsterdam 1637. (herdrukt in 1638 (2x), 1641, 1650 (2x), 1655, 1659, 1661, 1662, z.j. (ca 1664), ca. 1690, 1699, z.j. (ca. 1700), 1704, 1706 (2x), z.j. (18de eeuw), 1709, 1716, 1720, z.j. (ca. 1727), 1728, 1729, 1745, 1775, 1781, 1792, 1825, 1826 1828, 1832, 1840, 1841, 1845, 1849, 1856, 1859, 1860, 1867, 1868, 1871, 1877, 1887, 1891, 1893, 1894, 1895, 1900 (4x), 1901, 1902, 1903, 1920, 1923, 1927, 1928 (2x), 1941, 1948, 1960, 1961 (2x), 1963, 1974, 1975, 1999)

- In: J. v. Vondel treurspeelen III: Jacob Lescaille, Amsterdam 1647

- In: Vondels Treurspelen: begreepen in twee delen: ’t Amsterdam, Amsterdam  1662

- In: Vondel’s Werken: Sijthoff, Leiden 1800

- In: Viertal treuspelen: K. Fuhri, ’s Gravenhage 1851

- Editie I.M. Schrant, C.C. Hoek, Leiden 1851

- Editie J. van Vloten, Roelants,  Schiedam 1877 (herdrukt in 1883)

-In: De werken van J. van den Vondel: Sijthoff, Leiden 1889

- Editie Tijs Terwey, J.B. Wolters, Groningen 1890 (herdrukt in 1893, 1910, 1918, 1921, 1925, 1931 (2x), 1936, 1939, 1941 (2x), 1946, 1950, 1959, 1962, 1965, 1974, 1980)

- In: Vondels Treurspeelen: met aantekeningen van J. van Lennep: Sijthoff, Leiden 1890

- Editie L. Simons, Groningen 1890 (herdrukt in 1893, 1894, 1920, 1929, 1938)

- In: Vondels spelen: ingeleid en toegelicht door R.C. de Klerk en L. Simons: Maatschappij voor goede en goedkoope lectuur, Amsterdam 1900 (herdrukt in 1911, 1937)

- Editie C.H.P. Meijer, Thieme, Zutphen 1895 (herdrukt en herzien in 1901, 1904, 1907, 1911, 1913, 1916, 1917, 1920, 1925, 1930, 1946, 1953, 1956)

- Editie C.R. de Klerk, ’t Kasteel van Aemstel, Amsterdam 1912

- Editie Hendrik C. Diferee, Willink, Zwolle 1923 (naar de oudste uitgave van 1637) (herdrukt in 1930)

- Editie E.F. van de Bilt, Malmberg, ’s-Hertogenbosch, 1925 (herdrukt in 1939)

- Editie Hendrik C. Diferee, De Torentrans, Utrecht 1929 (met het nastukje 'De bruiloft van Kloris en Roosje')

- Editie R. Blijstra en H. Bruch, Hollandsch Uitgeversfonds, Amsterdam 1930 (herdrukt in 1934)

- Editie Anton van Duinkerken, Uitgeversmaatschappij 'Joost van den Vondel', Amsterdam 1937

- In: Toneelspelen 1625-1668 (ed. Albert Verwey): Amsterdam 1937

- Editie B.H. Molkenboer, 1937 (voor de derde maal herdrukt in 1939) In: Toneelspelen: Elsevier, Amsterdam 1939

- Editie Louis Brounts, Labor, Brussel 1944

- Editie August Lammert Sötemann en toneelaanwijzingen van W.Ph. Pos, Meulenhoff, Amsterdam 1950 (tweede druk) (herdrukt in 1954, 1958, 1961, 1965, 1967, 1975, 1980)

- In: Vondel toneelschrijver : vijf spelen voor studie en opvoering uitgegeven, voorzien van inleidingen, illustraties, regie-aanwijzingen en annotaties (Ph.A. Lansberg en J.E. Veugelers), Tjeenk Willink, Zwolle 1952

- Editie J.J. Mak, Malmberg, ’s-Hertogenbosch 1955 (herdrukt en herzien in 1956, vierde druk in 1961, herdrukt in 1962, 1964, 1966, 1968, 1970, 1973)

- Editie W.A. Omée, Thieme, Zutphen 1961 (herdrukt in 1964, 1975, 1978, 1979)

- In: De wereld is een speeltoneel : klassieke toneelspelen van P.C. Hooft en Vondel, Spectrum, Utrecht 1968 (herdrukt in 1973 (3x))

- In: Klassiek toneel uit de 17e eeuw, Het Spectrum, Utrecht 1985

- Editie M.B. Smits-Veldt, Amsterdam University Press, Amsterdam 1994 (5^e herziene druk 2013)

vertalingen:

Duits: 1867: Gysbrecht van Aemstel: Trauerspiel von Joost van den Vondel aus dem Jahre 1637, vert. G.H. de Wilde

Engels: 1991: Gijsbrecht van Amstel, vert. Kristiaan P.G. Aercke

Esperanto: 1932: Gysbrecht van Aemstel: la detruo de lia urbo kaj lia ekzilo: tragedio, vert. Johannes Rijk Gerardus Isbrücker

secundaire literatuur:

Thomas Theodorus Hendrikus Jorissen, Palamedes en Gysbrecht van Aemstel. Kritische studiën, Amsterdam 1879

Leo Simons, Studies over Vondel's 'Gysbreght' en over 'Nationaal leven' . 1891-1902, Haarlem 1902

Hendrik C. Diferee, Het leven en de kunst van den dichter Joost van den Vondel tot de voltooiing van zijn 'Gijsbrecht van Aemstel', Amsterdam 1909

Ben Albach, Drie eeuwen 'Gijsbreght van Aemstel. Kroniek van de jaarlijksche opvoeringen, Amsterdam 1937

Ph. André Lansberg en Johan Eduardus Veugelers, Vondel toneelschrijver: vijf spelen voor studie en opvoering uitgegeven, voorzien van inleidingen, illustraties, regie-aanwijzingen en annotaties, Zwolle 1952

W.A.P. Smit, ‘Hoofdstuk VII Gysbreght van Aemstel 1637’ In: id. Van Pascha tot Noah. Deel 1: Het Pascha - Leeuwendalers. Zwolle 1956, p. 174-219

W.Gs Hellinga, Rembrandt fecit 1642: de Nachtwacht, Gysbrecht van Aemstel.  Amsterdam 1956

Mieke B. Smits-Veldt, 'Vondels "Gysbregt van Aemstel" onder de loep. Twee gevallen van tekstinterpretatie', in Spektator 17 (1987-1988) 1, p. 381-393

Karel Porteman, ‘De receptie van ”Gysbreght van Aemstel” in de Zuidelijke Nederlanden.’ In: Spektator 17 (1987-1988), p. 401-412

Gijsbreght van Amstel, met inleiding en aantekeningen door Mieke B. Smits-Veldt, Amsterdam 1994

Gees Linnenbank, 'Het spelen van oudere teksten' In: Nederlands in culturele context. Handelingen twaalfde Colloquium Neerlandicum. Internationale Vereniging voor Neerlandistiek, Woubrugge 1995, p. 379-391

R. van Stipriaan, ‘Gysbreght van Aemstel als tragische held.’ In: De zeventiende eeuw 12 (1996), p. 359-377.

J. Koppenol, ‘Nodeloze onrust. Het “roomse karakter” van Vondels Gysbreght van Aemstel.’ In: Nederlandse letterkunde 4 (1999), p. 313-329

A. Maljaars, ‘”Niet min godvruchtelijck als dapper”’ Gijsbrecht van Aemstel verdedigd tegen zijn critici. In: De zeventiende eeuw. 17 (2001), p. 138-163

Marco Prandoni, Een mozaïek van stemmen: verbeeldend lezen in Vondels Gysbreght van Aemstel, Hilversum 2007

bewegend beeld


afbeeldingen